Åndelig terapi

av Roy-Olav T. Øien

Benedikt av Nursia, det vestlege klostervesenet sin far, skriv i regelen sin at livet bør vere ein kontinuerleg fasteperiode. På same måten som den store fasta, som vi er inne i no, leier opp mot påsketida, bør vårt eige liv vere ein fasteperiode som viser vegen fram mot den evige påskehøgtida. Målet er å skylje bort tidlegare tiders forsømmingar og feil, og dette gjer ein ved å halde seg unna laster, vie seg til bønn med tårer, åndeleg lesnad, anger i hjartet og forsaking.

Hl. Benedikt

Dei ortodokse fedrane vil kalle målet til Benedikt av Nursia «å reinse sjela». Å reinse sjela er å finne fram igjen Guds bilete i oss. Det er å føre sinnet, sjelas auge, tilbake til hjartet. Det er å føre energiane tilbake til essensen. Å reinse sjela er å vake over vår eigen guddommelege natur. Det er å gjere hjartet vårt angerfullt ved å nytte basale behov som svevn, mat og kroppsleg kvile i kampen mot Djevelen og hans himmelske hærskare av demonar.

I motsetnad til vesten sin tankegang om at synd er eit lovbrot som ein må ta straff for å kome fri frå, er synd i austleg samanheng ein sjukdom som det trengst åndeleg medisin for å bli friskt frå. I ortodoksien er kyrkja sjukehuset, ikkje domstolen. Presten er lækjaren, ikkje bøddelen, dei åndelege øvingane medisinen, ikkje straffa. Den austlege kristendommen er terapeutisk i sitt vesen mens den vestlege kristendommen er juridisk.

Den tidlege klostertradisjonen i vesten, med benediktinarane i spissen, er tufta på den terapeutiske kristendomen. Så når Benedikt av Nursia snakkar om å halde seg unna laster som den første av dei åndelege medisinane, tenkjer han som i aust at ein ikkje kan kutte dei vekk, men at dei er indre sjukdomar som blir lækja ved å transformere dei – endre dei – til lengt og søken etter Gud. Forsaking og faste etter avtale med åndeleg rettleiar er ein måte å gjere det på.  

I Benedikt sin klosterregel blir det understreka nettopp dette at fasta skal vere under oppsyn av ein overordna. Å faste på eigenhand hamnar fort i egoisme og sjølvhevding. Derimot bør ein nytte abbeden, presten eller sin åndelege rettleiar når ein fastar, for som Paulus seier: «Eg skulle ønskja at alle var som eg. Men kvar har si eiga nådegåve frå Gud, den eine slik, den andre så», difor skal ein ikkje kollektiv bestemme fasta for heile kyrkjelyden eller heile klosteret.

Dei austlege fedrane stressar at vi må vere klar over vår eigen åndelege tilstand. Det same gjer den heilage Benedikt. I innleiinga til regelen sin skriv han at vi må førebu både hjartet og sjela til å kjempe i heilag lydnad. Vi må be om å få det vi manglar i eigen natur for å sleppe unna helvete. Ja, vi må skunde oss å gjere opp rekneskap i liva våre, analysere om sjela vår er formørka, om hjartet er dødt i oss, for slik byrje gjere det som er til gagn for det ævelege livet.

I det fjerde kapitlet i regelen snakkar han om dei gode gjerningane som reiskap for å førebu vår eigen død, for det er det vi gjer når vi omvender oss og lar oss lækje ved Den heilage ande. Blant anna er det viktig å kjenne att det vonde i oss sjølve og vedkjenne oss det. I tillegg er lista lang over reiskapar vi kan bruke i eigen prosess, men klosteret eller forsamlinga er verkstaden der dette skal skje. Ein driv ikkje med slikt på eigenhand. Ein lækjar opererer ikkje seg sjølv.

Den åndelege tradisjonen er med på dette. All terapi og åndeleg medisinering skjer innanfor kyrkja. Mennesket vart skapt som eit liturgisk vesen for å vere med i den himmelske liturgien. Med fallet vart vi alle ein del av ei ikkje-liturgisk verd som formar og pregar oss. Den åndelege terapien går ut på å gjere mennesket liturgisk igjen. Med Jesus Kristus blir altså alle invitert til på nytt å leve eit liturgisk liv – eit liv i harmoni med Gud, med skapningen og med seg sjølve.

Ikkje alle treng terapi. Kanskje er hjartet og sinnet allereie reinsa slik at Guds bilete skin klart og reint i oss. I alle høve er teiknet på dette, i følgje fedrane, det som Benedikt av Nursia også nemner: «Tårer under bøn». Om ein aldri opplever å gråte ved bøn er ein heller ikkje reinsa godt nok. Då er ikkje sinnet kome attende til hjartet. Det er difor eit knust hjarte, som er naudsynt for å kveike det indre livet igjen, gjev tårer. Tårer er ein dåp og ei attføding.

Den åndelege medisinen er konkret og gjeld for alle – frå familiefolk til eremittar. Det mest nyttige er vigilier (nattevåk), åndelege studiar, bøn, sjølvkontroll og hesykasme (stillheit). Vigilier fordi ingen er så einsame og meir i behov av Gud, som når natta og mørkret sig innover livet. Det same gjeld fasta. Først når ein gjev opp goda livet, kjenner ein kva gode Gud verkeleg er.

Sjølvkontroll er like viktig. Særleg gjeld dette i det å kontrollere sinnet og tankeverksemda vår. Vi må vake over sinnet og ta kvar tanke til fange og slik at det alltid er vendt mot Gud. Her er det mange hjelpemiddel. Jesusbøna er eitt, fysisk arbeid eller trening er eit anna. Regelmessig bøn eit tredje. Sjølvkontroll er noko ein må kjempe seg til, og våpna er individuelle og blir valt ut i samråd med ein åndeleg rettleiar.

Sjølvkontroll heng også nøye saman med hesykasme eller stillheit i livet. Fedrane snakkar om at vi må bli stemte – som i det å stemme ein gitar. Vi må finne tonen i liva våre slik at vi er i harmoni med Gud i oss. Dette skjer gjennom den guddommelege kvila, stilla, der vi ventar på Gud. Stillheita er starten på sjela si reinsing. Fedrane gjev difor også ei særleg åtvaring til foreldre. Foreldre må passe seg så sinnet ikkje stadig er innstilt på ungane.

Dei fleste menneske i dag er åndeleg sjuke og åndeleg ustemt. Følgjene av dette er at vi i staden for å løyse problem, gjer dei verre og i tillegg overfører dei på jobbsituasjonen, familien vår og vennene våre og kyrkja vår. Benedikt av Nursia snakkar om dette i det siste kapitlet i regelen sin. Han ber oss følgje hans enkle reglar og fedrane sine råd, for vi er dovne og åndeleg late. Vi klarar ikkje haste mot det himmelske håpet i eigen kraft, men treng rettleiing og oppfølging.

Alt til ære for Faderen, Sonen og Den heilage ande, som var, er og blir…